Twee nieuwe koningen in Udenhout
Het gebeurde op 1 september j.l. (kermismaandag). Plaats van handeling: het Schutsweike aan de Kreitenmolenstraat. Tijdstip: rond 12.30 uur.
Maar het voorspel was al uren eerder begonnen. Om 9.00 uur vond in de St. Lambertuskerk een Gildenmis plaats, waarbij de gildenbroeders van St. Antonius-St. Sebastiaan en van St. Joris aanwezig waren. Na afloop was er een vendelgroet op het plein voor de kerk, waarna beide gilden zich achter de standaardruiter naar het Schutsweike verplaatsten. Te voet; in vol ornaat en begeleid door tromgeroffel. Zoals de traditie het voorschrijft; een prachtig schouwspel dat om de drie jaar te bewonderen is.
Voor wie het nog niet door heeft: dit is het jaar dat in beide gilden een nieuwe koning zal worden geïnstalleerd. Dat gebeurt door middel van het ‘Koningschieten’ op het Schutsweike, dat al zo’n 300 (!) jaar voor dit doel wordt gebruikt. Het is dan ook niet vreemd dat zo’n oude activiteit bol staat van tradities.
De gilden zijn sowieso uiterst oude, traditionele bolwerken. Ze bestaan al vele eeuwen en zijn daarmee een van de oudste organisaties die ‘de tand des tijds’ doorstaan hebben. Ze zijn bijvoorbeeld ouder dan gemeenten, die pas in 1795 ontstonden (Bataafse Republiek). De gilden hadden traditioneel ook een uiterst belangrijke taak. Zo zorgden zij o.a. voor veiligheid en bijstand in hun stad of dorp. Een gilde is dus veel meer dan pracht, praal en ouderwetse gebruiken. Ze is een van de belangrijkste lijnen, die nòg steeds intact zijn en ons verbinden met ons verleden.
Toen ik op kermismaandag bij het ‘Koningschieten’ aanwezig was, was er dan ook sprake van vele oeroude gebruiken, waaruit die band met onze historie merkbaar was. Het zal voor de meeste lezers te ver gaan om al die tradities te omschrijven, maar als je de betekenis ervan snapt, is het allemaal behoorlijk logisch, indrukwekkend en ook nog steeds belangrijk. Immers: als je niet weet waar je vandaan komt, weet je ook niet waar je naar toe moet…..
Naast de originele Schutsboom is inmiddels ‘de vogel’ bevestigd. Vanwege loodvervuiling wordt de echte boom niet gebruikt en is tijdelijk een ingenieuze kogelvanger geplaatst. De vogel is van hout en zeer solide geconstrueerd. Eventuele zwakke plekken zijn gemaskeerd door een stevig en kleurrijk verendek. Feitelijk zijn er twee vogels; één gemaakt door St. Joris, waar de eigen gildebroeders op zullen schieten en één gemaakt door St. Antonius-St. Sebastiaan, waar de schutters van dit laatste gilde zich op zullen uitleven. De eerste schoten die de beesten bedreigen, worden afgevuurd door de kerkelijke overheid (pastoor Looyaard) en daarna door de wereldlijke overheid (loco-burgemeester v. Asten). Zij raken de vogels wel (v. Asten is daar zelfs uitermate trots op), maar de dieren vallen niet. Geen pastoor of wethouder dus, die koning wordt.
Een spannende strijd volgt. Bij St. Joris denken negen gildebroeders klaar te zijn voor het koningschap. Deze kandidaten accepteren daarmee een veelheid aan verplichtingen voor de komende drie jaren. Na 99 schoten valt de vogel. Het laatste en dus winnende schot komt uit de loop van het geweer van Ria Adams. Zij wordt derhalve de nieuwe èn vrouwelijke koning van St. Joris. Het is de eerste keer dat Ria deelnam aan het koningschieten. Dat ze meteen het hoogste bereikt, emotioneert haar dan ook behoorlijk.
Hierna is het de beurt aan St. Antonius-St. Sebastiaan. Zeven schutters denken de last van een eventueel koningschap aan te zullen kunnen. Opnieuw ontbrandt een hevige strijd. De vogel met de rood-groene kleuren van dit gilde blijkt een taaie rakker te zijn. Hij geeft geen krimp en verliest zelfs amper veren. Pas na 125 schoten is Frank van Loon het beest de baas. Het dier stort neer en Frank is koning. Dat was hij ook al in 1984. Frank gaat dus op herhaling.
Na nog allerlei indrukwekkende ceremoniëlen, vertrekken de gilden weer met slaande trom en wapperende vaandels. In het dorp zullen zij hun nieuwe koningen voorstellen aan de geestelijke en wereldlijke overheden. Dat zal gepaard gaan met het nodige feestgedruis. Tenslotte zal de dag waardig worden afgesloten in de locaties, waar de gilden thuis zijn. Voor St. Joris betekent dat nog een extra inspanning, want conform een van de vele tradities moet dit gilde het andere gilde (St. Antonius-St. Sebastiaan) dit jaar begeleiden naar haar thuishonk (in de Schoorstraat t.o. “de Baron”). Pas daarna loopt St. Joris naar de eigen thuishaven in “de Kuil”, waar deze bijzondere dag zal worden afgesloten.
Over drie jaar zijn de rollen tussen beide gilden omgedraaid. Ik heb in elk geval erg genoten van alle pracht en praal; van de indrukwekkende historie en van de schitterende rituelen bij het ‘Koningschieten’. En wilt u dat ook eens beleven. Zet het maar vast in uw agenda: U bent welkom op kermismaandag van het jaar 2028, wanneer Udenhout weer twee nieuwe koningen zal krijgen.
Tekst: Jan de Kort; De Wegwijzer
Foto’s: Gilden St. Joris en St. Antonius – St. Sebastiaan
Het schietcomplex in het prachtige groen van De Brand telde zondag zo’n 100 bezoekers die gastvrij werden ontvangen in een gezellige sfeer met een natje en een eitje. Maar ook degenen die van spanning en competitie hielden, kwamen aan hun trekken. Zo’n 44 bezoekers namen deel aan schietwedstrijden. Voor de volwassenen met het geweer en kinderen met vaste hand en scherp oog konden hun talenten beproeven met luchtbuks en boog. Voor de aller kleinsten lag er creatief geschut klaar: penselen, verf en eieren! Eventuele overtollige energie konden ze kwijt op het springkussen.
