Groot prehistorisch grafveld onderzocht in Udenhout

In oktober en november heeft het opgravingsbedrijf ARCHOL (Leiden) in Tilburg/Berkel-Enschot langs de Udenhoutseweg een groot deel van een prehistorisch grafveld uit de late bronstijd en vroege-/ midden ijzertijd (1100-500 v.Chr.) onderzocht in opdracht van Triborgh Gebiedsontwikkeling (Tilburg). Aanleiding voor het archeologisch onderzoek is de geplande bouw van een nieuwe woonwijk op deze locatie in Berkel-Enschot.

Het grafveld bestond uit crematiegraven, wat gebruikelijk is voor een ‘urnenveld’ zoals de grafvelden uit deze periode worden genoemd. De crematieresten werden soms bijgezet in een urn van aardewerk, maar nog veel vaker in een container van textiel of leder. Het organische materiaal verdween naar verloop van tijd in de bodem maar de bijbehorende crematieresten werden in de opgraving nog wel als een compact ‘beenderblok’ teruggevonden. De containers werden in een eenvoudige kuil bijgezet, soms binnen een klein grafmonument. Dat laatste kon een kleine grafheuvel zijn binnen een gegraven kringgreppel. Een ander type grafmonument was een zogenoemd ‘langbed’, dat het best omschreven kan worden als een langgerekt heuveltje, dat ook weer werd gemarkeerd door parallelle greppels.

De verwachting was dat het prehistorische grafveld langs de Udenhoutseweg goed bewaard was gebleven in de bodem. Het indrukwekkende resultaat van het veldwerk heeft dit bevestigd. In totaal zijn meer dan 225 crematiegraven aangetroffen. Er zijn 40 grafmonumenten onderzocht, waarvan 30 kringgreppels en 10 langbedden. Daarmee is het urnenveld een van de grotere urnenvelden van Noord-Brabant. In de bijzettingen zijn meer dan 100 stuks grafkeramiek gevonden waaronder 31 min of meer intacte urnen die als container voor de crematieresten hebben gediend. De overige grafkeramiek waren bijgiften in de crematiegraven.

De oorsprong van het grafveld klimt op tot in de midden-bronstijd (1800-1100 v.Chr.) met twee grote grafheuvels die bij een boerenerf lagen. De sporen van de boerderij die enkele keren werd herbouwd, zijn vooralsnog de oudste sporen die tijdens de opgraving zijn aangetroffen. Verder onderzoek moet nog meer zekerheid verschaffen over de dateringen van deze sporen. De voorlopige interpretatie luidt nu dat de bewoners van het boerenerf zijn begraven in de grote grafheuvels. Dergelijke begravingen op of bij het erf worden soms uitgelegd als een claim van de familie op het omringende landschap. De latere gemeenschap van het urnenveld legde een begraafplaats aan bij de oude grafheuvels, mogelijk die van hun voorouders. Op deze manier kan zij de claim op het landschap hebben overgenomen en gecontinueerd.

Nadat de gemeenschap in de vroege- of midden ijzertijd het urnenveld had opgegeven, verscheen pas in de Romeinse tijd weer bewoning in het onderzoeksgebied. Grondsporen van een boerderij en een opslagschuurtje (een spieker) uit deze periode zijn aangetroffen op enige afstand van het grafveld. Het is een getuige van het eeuwenlange gebruik van het landschap en de bijzondere gelaagdheid in tijd van het gebied.

Het onderzochte deel van het urnenveld bedraagt 1,5 ha. maar de werkelijke omvang ervan is nog niet bekend. Om de betekenis van het opgegraven deel van het grafveld beter te begrijpen wordt binnenkort ten westen van de Udenhoutseweg opnieuw naar sporen van het grafveld (en andere mogelijke archeologische sporen) gezocht met behulp van grondradar en soortgelijke technieken waarbij niet hoeft te worden opgegraven. Dit onderzoek zal worden uitgevoerd met het oog op wat in de toekomst met de overgebleven resten van het prehistorische grafveld kan en moet gebeuren

Afbeelding in dit artikel: Luchtfoto van een deel van het onderzochte terrein langs de Udenhoutseweg. Centraal rechts van de witte werkketen tekenen de sporen van kringgreppels zich duidelijk af als donkere cirkels in het natuurlijke gele zand. © Archol, Leiden.

Afbeelding HP: Tijdens het onderzoek zijn meer dan 225 prehistorische grafkuilen gevonden waarvan op deze afbeelding een zeer fraai voorbeeld te zien is. In de grafkuil, die in profiel te herkennen is als donkere vlek, is een urn van aardewerk bijgezet. Hierin bevinden zich de gecremeerde resten van de dode. © Archol, Leiden.