Open monumentendag 9 september: Het notariaat

Ruime aandacht voor de geschiedenis van het notariaat in Udenhout.
De functie van notaris kom je al tegen in Egyptische geschriften in de derde eeuw voor Christus. Het notariaat zoals we dat vandaag de dag kennen vindt haar oorsprong in de elfde of twaalfde eeuw in Noord-Italië. De plaatselijke overheid stelde schrijvers aan die ten dienste stonden van de burgers en ook door de burgers werden betaald, maar zich wel hielden aan centrale protocollen. (Noteren is in het Italiaans annotare). Vanuit Italië verspreidde zich de functie van notaris over heel Europa. De oudste Nederlandse notarisakte dateert uit het einde van de 13e eeuw. Soms fungeerden ook priesters als notaris. Dat was vooral het geval in tijden van besmettelijke ziekten. Een priester mocht dan nog bij de zieken naar binnen om de laatste sacramenten toe te dienen. Een kleine moeite om dan ook even de laatste wil vast te leggen.
Jan van den Bosch was in 1803 de eerste notaris in Udenhout. Slechts 11 notarissen, zeer verschillend van karakter, overspannen een periode van 220 jaar notariaat van 1803 tot nu. De laatste 4 zijn het meest bekend: Piet-Hein Huenges, Jan van Hussen, Bert-Jan van de Kolk en Niek-Jan Adema. Deze laatste is nu al weer ruim 20 jaar de notaris van Udenhout.
Dat veel hetzelfde is gebleven blijkt uit een vergelijking tussen de repertoria (het overzicht van de gepasseerde akten in een jaar) van 1920 en 2020. Constant gebleven is het grote aandeel in het totaal van onroerend goed akten; vooral leveringen en hypotheken. Deze lijken in het notariaat van alle tijden te zijn. Daarnaast verdelingen (van vooral onroerend goed), zowel van nalatenschappen als van (huwelijkse) gemeenschappen van goederen. Openbare executie veilingen zijn, evenals vrijwillige veilingen, nagenoeg verdwenen. In 1991 vond in Udenhout de laatste openbare veiling door de notaris plaats. Een enkele verkoop bij inschrijving staat daar tegenover. Sinds ruim tien jaar houdt een notaris zich ook bezig met de zogenaamde levenstestamenten.
Op de open monumenten dag afgelopen zaterdag was een bijzondere expositie over de notaris te bezoeken in Erfgoedcentrum ’t Schoor. Deze expositie blijft nog geruime tijd te zien. Het notariskantoor in Udenhout hield open huis. Bijzonder was het om een kijkje te mogen nemen in de grote (brandvrije) kluis, waar ontelbare documenten en akten opgeslagen liggen, stille getuigen van de geschiedenis van de inwoners van Udenhout. In het Raadhuis was ’s middags een “ouderwetse” openbare veiling van diverse kunstwerken van Udenhoutse kunstenaars, uit het rijke verleden en nu. Dit onder toeziend oog van de notaris en onder de bezielende leiding van Ruud Oerlemans, op de van Ruud welbekende, amusante en ludieke wijze.
Het Kees van Kempen schrijversteam van Erfgoedcentrum ‘t Schoor heeft op initiatief van notaris Niek-Jan Adema 3 jaar gewerkt aan een prachtig boek “Over de notaris” in Udenhout. In het boek zijn vele mooie anekdotes te lezen. Zoals over het maar liefst 10 jaar durende project van grondaankoop voor de spoorlijn ‘s -Hertogenbosch- Tilburg, die in 1881 in gebruik werd genomen. Ook wordt verteld over de openbare veilingen waarbij gebruik gemaakt werd van kaarsjes (aanbiedingen werden “vertaald” in kaarsjes. Het kaarsje wat het eerst uitging, die bieding werd aangenomen). Het testament van “Gouden Willem”, de voormalig weldoener uit Udenhout, is in het boek te lezen, als ook het geheim van de Udenhoutse broeder.
Veel aandacht is er ook voor de vele medewerkers van het notariskantoor door de jaren heen, waaronder notarisklerken Harrie van den Bersselaar (mede oprichter van ‘ t Schoor), Thieu van Beijsterveldt en administratief medewerker Nellie Brekelmans-Verschuuren. Zowel Thieu als Nellie hebben mooie anekdotes voor het boek aangeleverd en de foto’s van de medewerkers van de juiste namen voorzien.
Het eerste exemplaar van het boek werd aangeboden aan Niek-Jan Anema. Het boek is te koop bij Erfgoedcentrum ’t Schoor. De prachtige gebonden kleurenuitgave met veel oude foto’s kost € 20,-. Een aanrader voor wie graag meer te weten komt over de geschiedenis van Udenhout en Biezenmortel en hun inwoners. Op de website van ‘t Schoor kun je een filmpje zien over de 11 notarissen, die Udenhout gekend heeft tot nu toe. Informatief en leuk.

Nelleke Sträter, de Wegwijzer i.s.m.
Lia Clement, Erfgoedcentrum ’t Schoor.
Foto’s: Pieter Michielsen, de Wegwijzer.